тыва арага этикетка образцы
Тыва арага этикетка образцы
КОМУ за 50*50 Кызыл запись закреплена
1.Келин кыстың ада-иези-биле таныжары
1. Таныжылга ёзулалын уругнуң ада-иезиниң аалынга (бажыңынга) эрттирери чугула. Ресторан, кафе, столовая чижектиг хөй-ниити чемненилге черлери тыва чаңчылдарга дүүшпес болгаш кудашкыларның чоок таныжып, шөлээн чугаалажып хөөрежиринге улуг-ла таарымча чок.
2. Таныжылга ёзулалынга уругнуң, оолдуң эң чоок кижилери: ада-иези, улуг улустарындан даайы, даай-авазы, ачазының талазындан угбазы азы акызы чижектиг кижилер киржир.
3. Таныжып баарда, уругнуң ада-иезинге (азы чоок кижилеринге) бир ужа-төштү кадак-биле кады сунуп бараалгаар. Ооң соонда оолдуң талазындан бир улуг кижи сөс ап, келген херээн чугаалап, эккелген аъш-чемин чооглап чииринче чалап, баштайгы сөңнү уругнуң ада-
4. Кудашкыларның бир дугаар ужуражылгазы кончуг улуг ужур-уткалыг болур, ынчангаш таныжылга ёзулалын топтуг-томаанныг, ийи таланың аразынга хүндүткелдиг болгаш кичээнгейлиг байдалга эрттирер. Хөй арага-дары ажыглаары ук ёзулалдың ужур-утказынга, эчис сорулгазынга моондак тургузуп болур, ынчангаш ону аъш-чемниң дээжизи кылдыр хүндүлеп, уруг-дарыынга экини күзеп, йөрээп четтирери күзенчиг.
5. Таныжылга ёзулалын эрттирген соонда, уругну айтырып келиринге таарымчалыг үезин дугуржур. Сөөлгү үеде ону кылырынга таарымчалыг эки хүннү, каш кижиниң, кымнарның ынаар баарын лама-башкылардан айтырып алыр апарган.
2. Келин кысты айтырары (дилээри)
1. «Келин кысты азы уругну айтырары» деп ёзулалды амгы үеде «арага кудары» деп адап турары шын эвес, ону ынчаар адавас ужурлуг. Тыва улуста кудаларындан дурген-не «уруувус бердивис» деп сөс аптар дээш оларга эмге-хаяажок арага-дары сыгап, буу-хаа ёзулал эрттирер
2. Уруг айтырган черге кайы-хамаанчок хөй кижичыгбас, эң чоок төрелдерин, улуг назылыг өгбелери, кады-кожаларын чалап алыр.
болур. Оолдуң төрелдери келин кыска белектиг бооп болур. Өске төрелдерге тускай белектерни сунары албан эвес.
4. Кудаларын хүндүлеп шайлатканының соонда, куданы кажан дүжүрерин дугуржуп алыр. Куданы эрттирер хүнүн, шагын лама-башкылардан айтырып алыр
Загадочная Тува
Традиционные занятия тувинцев
Традиционное занятие тувинцев – кочевое скотоводство, охота, собирательство. Разводили и разводят мелкий и крупный рогатый скот, в том числе яков (в высокогорных районах республики), а также лошадей и верблюдов. В течение года совершалось 3-4 перекочёвки. Летние пастбища располагались преимущественно в долинах рек, зимние- на склонах гор.
Ааржы. Творог из простокваши. Простоквашу изо дня в день собирают в деревянную посуду, после чего долго варят, остужают, сцеживают сыворотку и оставляют на сутки под доской с грузом. Готовый ааржы крошат и сушат. Едят обычно с чаем. Летом сушеный ааржы служит компонентом для приготовления других блюд.
Боорзак (изделие из теста). Пресное тесто, выдержанное в течение 30-40 мин в теплом месте на расстойке, раскатывают в длинные жгутики диаметром 2 см, затем нарезают ровные комочки весом по 10-15 г, формуют небольшие шарики и обжаривают их во фритюре до золотисто-розового цвета. Мука 750, сметана 200, молоко 200, яйцо 1 шт, комбижир 150, сахар 80, соль.
Быштак. Прессованный сыр из цельного молока. Готовят его из кипяченого молока с добавлением простокваши. Мешочек с «заготовкой» кладут между двух досок, что придает сыру нужную форму. Сыр можно приготовить в течение одного дня.
Лапша тувинская. В кипящий процеженный бульон из бараньих косточек кладут баранину, нарезанную мелкими кусочками. Суп варят, пока мясо не станет мягким, и солят. Из муки, топленого масла, яиц и соли замешивают крутое тесто, раскатывают его в пласт и нарезают лапшу длиной 15-20 см, шириной 1 см. Лапшу закладывают в суп и доводят до готовности. При подаче в тарелку кладут сырой репчатый лук.
Мука 35, яйцо 1/4 шт, вода 10, баранина (задняя и лопаточная часть) 100, лук репчатый 25, масло топленое 15, соль.
Манчы (вареники). Из муки, воды, яиц и соли замешивают крутое тесто, раскатывают лепешки. Готовят фарш: баранину вместе с луком пропускают через мясорубку, добавляют воду, соль, перец и массу выбивают. На середину каждой лепешки кладут фарш, края теста защипывают, придавая изделиям форму вареников, и отваривают их в бульоне. Подают в бульоне, посыпав зеленью. Мука 80, яйцо 2/5 шт, вода 30, баранина 140, лук 15, специи, соль.
Боова (изделие из теста)
Из муки, сметаны, молока, яиц, сахара, соли, замешивают крутое тесто и ставят его чтобы немножко простояло. Через полчаса тесто раскатывают на тонкие удлиненные лепешки, каждую лепешку разрезают посредине, выворачивают бантиком и жарят во фритюре.
Мука 750, сметана 200, молоко 200, яйцо 1 шт, комбижир 150, сахар 80, соль.
Бууза (вареники на пару)
Жирную баранину и репчатый лук пропускают через мясорубку и смешивают с водой, солью, перцем. Полученный фарш кладут на лепешки из пресного теста, приготовленного как для манчи, но с заменой воды зеленым чаем, изделия защипывают в виде кувшинчиков и варят на пару. Баранина 100, лук репчатый 25, сало курдючное 10, мука 35, чай зеленый 10, яйцо 1/5 шт, специи, соль.
Согажа. Любимейшее блюдо тувинцев. Нежную часть печенки поджаривают на углях, после чего режут и обматывают тонким сальником, нанизывают на шампуры, солят и дожаривают. Есть стоит только в горячем виде, поэтому не зевайте, когда вам предложат это блюдо.
Тараа. Прочищенное и немного обжаренное просо кладется в пиалу, заливается горячим тувинским чаем. Когда просо набухает и становится мягким, чай выпивают и добавляют сметану или молоко.
В следующей рубрике вы узнаете про национальные костюмы и виды спорта, распространенные у тувинцев.
(Ховалыг Аэлита)
Тыва чоннуң чаңчылдары
Тыва чоннуң чаңчылдары запись закреплена
Тыва чоннуң чаңчылдары запись закреплена
иии кончуунТожу корбээн,Тыва корбээн!
Таанда кончуун,оршээзинде.
Тожу Чурттум,канчап барды?!
Тайга сынга,чойган пошке
Показать полностью.
Тоорук,чимис артпас ол бе?!
Тожу корбээн,Тыва корбээн!
Тыва чоннун,огбелернин
Шаандан адаан домак созу
Шак-ла мынчаар чидер ол бе?
Мен-даа харын Тожу чурттум
Магадалын,байлак черин
Тайга сыннын чараш байлаан
Топтап,коруп четкен ик мен.
Чаллаттыннып торуттунмээн
Чаш-ла толдер,уре-толдер
Ковей чылдар эрткен соонда
Кайыын ону билир ирги?
Ковей чылдар эрте бээрге
Келир ойнун салгалдары
Ажы-толдун,ажы-толу
Анаа кайын чедер дээр сен.
Чазылдырып,хирээлээрге
Четчип,катап каяа озер?!
Хомурээрип,онгарланнып
Хевир каяа кирер дээр сен?!
Кырый бергеш уйнуктарга
Хоореп берип,чоргаарланнып
Тывавыстын чараш черин
Тоогуурге каяа билир?!
Арга арыг,амытаннар
Агаар чокка,хинчектеннип
Азып-теннип,олуп-чидип
Ангадап-ла турлар боор он?!
Чернин ээзи,Тайга ээзи
Чогел тоннуп,хомудаксап
Кажан-на бир,киленнексеп
Кылыктаны бербес деп бе?!
Кончуун-кончуун оршээзинде!
Каптагайым,оран-тандым
Черим-адам,дээрим-ием
Чугле оожум,оршээ-оршээ!
Чараш Чурттун,черин Чурттун
Чуге ынчаар садыпкан чоор.
Тожу корбээн,Тыва корбээн!
Тоогувус чидер ол бе.
Автору:ВК (СД) 07.12.17 (бо чурукту коргеш,хомудаан сеткил). Скопировано!
Тыва чоннуң чаңчылдары запись закреплена
Аянныг ырылар болгаш ыраажылар
Экии Тыва чонувус! Бо айда, Тыва-Кудаларга болгаш НААДЫМГА тураскаадып, ОТТУУШКУН хүрээзинде чүдүкчү чонувус дилээ-биле, кыска Дой-Судурун дамчыдып берип каар бодай бердим. Сонуургаар улус, таныжып кѳрүӊер че.
(((Бир дугаарында, Тыва-Дойлар эртиреринге таарымчалыг «Бустуг-Эът»
чемин, ужур сагып тургаш, белеткеп-кылыры мындыг хевирлиг болурга эки:
Показать полностью.
1) Бүдүн-Хой эъдин чүстеринден адырып каапкаш, эътти чуп алыр.
2) Ожук кырынга бидонну салгаш, 4 хире литр сугну таарыштыр дузап каар.
3) Кыдыынга, демир савага (шой пашка) арыг, ортумак, борбак, калбак даштарны чаа изидип алыр.
4) Суг хайны бээрге, бидон дүүнге улуг сѳѳктүг эъттер-биле бир дугаар каъдын чада салып киириптер.
5) 1О-15 минут хайынган соонда, эът кырынче 6-7 хире изиг даштарны дээштирбейн тарадыр салып алыр.
6) Даштар кырынче, 4 чарып каан капустаны, борбак картошкаларны, морковтарны, 3-4 согунаны, 2-3 чеснокту салгаш, бичии перецтен немеп алыр.
7) Оон, ийи дугаар каът эъттерин чада салгаш, кырындан изиг даштарны, ногаа аймаан ол-ла хевээр немептер.
8) Оон, үш дугаарында, оон-даа үүрмек эъттер-биле даштарны, ногаа аймаан таарыштыр чада салгылап алыр.
9) Бидон долуп турда, бир шил (0,5 литр) арыг ак араганы, эът чымчаар кылдыр, кудуптар.
10) Бидон аскын экидир дуглааш, кезек када (20 минут ажыр) буска быжыр тургузуптар.
11) 20-30 хире минут болганда, бидонну чууктаар, оон база 30-40 минут ишти, от орнунга тургускаш дээскиндир кѳзүн бѳлүп каар.
12) Оон от-кѳстен эзип алгаш, 10-15 минут хире аскын ажытпайн, тургузуп каарга, бузунга чедир быжа бээр.
Ол аразында, стол-ширээлерге кѳгээржиктерни Тыва-Арага-биле долдургулап алгаш, сүттүг шайны чонуӊарга элбек кылдыр кудуп бергеш, Дой-Судуру-биле шайлалганы ажыдып, эгелеп алыр болза, ам ажырбас.
13) Шаанда Тывалар хой аайлаанда, бир дугаарында, куйгазын дораан хооруп кааптар чораан. Хойнуӊ куйгазын, улуг улуска ѳргүп бергеш, куйга быдаазы-биле (мүнү-биле) кол аалчыларын хүндүлээрге, бир дугаар дашка соонда тергиин эки чем болур чораан.
14) Ийи дугаарында, ижин-баарын, изиг-ханын, быдаазын (кара мүнүн), ажы-тѳлге, улуг улуска ийиги дашка соонда ѳргүптерге, эм-таӊналы бээр чораан. Хой шѳйүндүзүнде БАД-тар чоруур болгаш, Тыва кижи белен аарывас. Ам болза, аар ѳртектиг БАД-тар чагыттырып чоруур Тыва улусту кээргээр-дир мен.
15) Ижин-шѳйүдүнү баскыратпазы-биле, эъттиг чем соонда соок суг ишпейн, чылбай хойтпак ижерге, тергиин эки. Шаанда, кырган-ачам, хойтпакты кежээ удуурда ижиртип каар чораан.
16) Аргалыг-ла болза чигирсиг чемни, эътке холувайн, тараар чонунга, хап дүптеп бээрге, чуртталгазы эки болуп уламчылаар чораан.
17) Хап-Дүптээрде эътти, далган-тарааны, араганы дыка кѳвүдетпейн, хензиг ужурну сагып чоруурга, ажырбас. Шаанда, Кудадан чанып бар чыткан улусту орук-ара чемгербейн, хондурбайн баарга, ындыг кижиниӊ ХАРАМ ат-сураа үнгеш, тос-эрээ-биле шаажыладыр чораан болгай. Ында база Сарыг-Шажынчы сагылдар камгалаан ужур бар-ла турган боор.
04.08.2017. Ооржак Ш.Э. 8(923)3858489.
Тыва чоннуң чаңчылдары запись закреплена
Чоон-Хемчик | ОБСУЖДЕНИЯ и ОТКРОВЕНИЯ
«Караты-Хаан ыглап олур»
Дошказының сүүр бажы аай-дедир
Дескилешкен булуттарны үзе шапкан
Кирбей салы тайга-сыннар шыва алган
Показать полностью.
Караты-Хаан муңгараксап боданып ор.
Экер-эрес ажыл-ишчи Тыва чонум!
Эжен сүлде! Кандыг чоткан таварыпкан?
Четкер-Хаанның арага деп далайынга
Чежемейниң эжиндирип келир бис, че?
Тооруктуг долгай таңдым ыглап чыдыр.
Демисежип болчуп келир салгал кайыл?
Керээ чарган дүжүметтер дарлап турда
Кайгап алган, көрбээчеңнеп орар бис бе?
Төөгүвүстүң уттундурбас арыннары
Өгбелерин ханы-биле бижиттинген
Төлеп чоктар ора соккаш, узуткаарга
Өрү көрүп, көрбээчеңнеп чоруур бис бе?
Арага деп бурганынга чүдүп тейлээн
Албыс-аараан кижилерниң саны өскен.
Эптиг-ээлдек хүндүлежиир сеткил чидип
Эрбектежип өлүрүшкен, хомуданчыын.
Караты-Хаан ишкирнигип ыглап олур.
Улуг тынып ажынарга шуурган болду.
Каңгай кара аъды киштеп депсенирге
Удуп чыткан ие-черим сириледи.
Тыва чоннуң чаңчылдары запись закреплена
Министерство здравоохранения Республики Тыва
ТЫВА НАЦИОНАЛ ЧЕМНЕРНИн КИЖИНИн КАДЫЫН БЫЖЫГЛААРЫНГА САЛДАРЫ
Чип турар чемивистин шынарынче кичээнгейни угландырары чугула дээрзин эрткен чылда кылып чоруткан эмчи шинчилгелеринин тунелдери бадыткап турар: чоннун чангыс аай болгаш кижинин организминге шоолуг-ла ажыы чок чемни чип турарындан, шимченгир эвес чоруундан хой кезиинде аарып турарын эмчи шинчилгелери бадыткаан.
Показать полностью.
Хоолгалыг хой эъди
Тываларнын хундуткелдиг чеми – хой ужазы чаглыг-даа болза, холестерин тывылдырбас, чоннун «ужа чаа чурекке дегбес» дээри чиге болуп турарын моон мурнунда чорудуп турган лабораторлуг шинчилелдер бадыткаан. Чаглыг хой эъдинде хан-дамырларга хора чок арахидон, линол, липол дээн ышкаш устер синниккен чагны оскээр витамин F, азы холестерин чок устер деп санаар. Ынчалдыр хой эъдинде инек эъдинге деннээрге дорт катап, хаван эъдинден 2,5 катап эвээш холестерин бары бадытканттынган. Оон ангыда кошкун чоннар аът эъдин кижинин кадыынга бедик шынарлары дээш уе-дуптен бээр унелээр чораан. Оон тургузуунда 12 ПНЖК, азы холестерин чок унелиг устер кирип турар.
Суттен кылган чемнер
Тыва чоннун кухнязында хундуткелдиг болгаш ажыктыг чемнернин бирги одуруун сут богаш суттен кылган чемнер ээлеп турары чугаажок. огнун херээжен ээзи эртен тургаш-ла саарып тургаш хайындырган суттуг шайынын устун баштай чер-чурттурун ээлеринге, бурганнарга оргуп-чажып, хундулеп, камгалалды аал-оранынга, чоок кижилеринге дилеп, чалбарыыр чоруу анаа эвес.
Чылыг дужерге шаандакы тыва чон долузу-биле суттен кылган чемнерже шилчиир чораан. Ында соодукчу чок турганы, азы оске-даа чылдагааннар база турган-даа болза, суттен кылган чемнер кижинин организмин арыглаарынга улуг салдарны чедирип турганын амгы уенин эртем медициназын езугаар кончуг эки деп санаар.
Тываларнын суттен кылган чеми чангыс аайланчак эвес, янзы-буру турганы онзагай – ааржы, курут, быштак, итпек дээш оон-даа хой. Мындыг хой янзы сут чемнерин кылып чип чораан чоннар ховар. Чижелээрге тыва чон, эн ылангыя бичии уруглар хойтпакка дыка ынак. Оон организмнин кырыырынга удур болгаш улуг назы назылаарынга салдарын шинчилелдер коргускен. Хойтпактын тургузуунда казеин деп нарын белок ижин-баарнын чем хайылдырар шынарларын экижидер болгаш кижинин мага-бодунга оон эки шынары суттен эки шингээдип алдынар.
Суттен кылган чемнернин аразында бе хымызы эм деп санаттынар чораан. Оон хоралыг микробтарга удур болгаш сулараан кижини ккш-шыдал киирер шынарлары бедик.
Тываларнын база бир кадыкшылга ажыктыг чемнеринге тараа-далган хамааржыр. Ажыткы холуп быжырган амгы уенин хлеб аймаан бетти дизе ажыы чок деп турушту чамдык эртемдээн-диетологтар ээлеп турары билдингир болгай. Оларнын тараа аймаанын хевирлерин чемге ажыглаарын саналдаан аргалары тыва далганны кылып чиири-биле домейлешкек болуп турары солун. Тыва далганда болгаш чинге-тараада тараа аймаанын барык шупту ажыктыг шынарлары камгалаттынган болуп турар.
Тыва далганнын тургузуунда микро-макро элементилер, В, Е, А, Д болуктернин витаминнери, вирустарга болгаш бактерияларга удур лизин болгаш горлецин будумелдери кирип турар. Кижинин мага-бодунга эргилде функцияларын экижидип турар. Хан-дамырнын, ижин-баарнын ажылын, клеткалар чаартынарынын, гормоннарнын болгаш аарыгларга удурланырын таарымчалыг байдалга тударынга, баш дугунун, дыргактарнын, кижинин кежинин байдалынга улуг салдарлыг.
Чинге-таарада бо уеде нептереп турар рак аарыынын ооскуурун удурланыр онзагай шынарлар бар. Оон ангыда ол хан базыышкынын кудуладыр, дамырларнын херлиичел болурунга ажыктыг. Чинге-тараа ижин-баар, чигир аарыг, аллергиялаар болгаш атеросклерозтуг улуска база ажыктыг.
Материалды Кадык-Камгалал яамызынын эмчи-социал болгаш удуртулга талазы-биле эртем-шинчилел институдунун директорунун оралакчызы, медицина эртемнеринин кандидады Лариса Куулар биология эртемнеринин кандидады О. Бартаннын чоруткан шинчилелдеринге ундезилеп белеткээн.
Тыва арага этикетка образцы
кыс айтырары сценарий
12 ноября, 2020Сценарииadmin
Сценарий уруг айтырар 1
Дорогие друзья! Позвольте мне назвать Вас именно так, потому что вы- самые близкие и родные люди, самые верные друзья и родственники героев торжества. От всей души приветствуем Вас, пришедших к нам в этот удивительный прекрасный вечер!
Уважаемые родители! Дорогие гости! Сегодня мы собрались здесь, чтобы отметить самое главное и радостное, самое значительное событие в жизни наших молодых – согласно тувинским обычаям
Амыдырал чурталгазы аас-кежик бургезин, ажы-толу ковей болзун,алган эжи турум болзун,ак хадак дег арыг оруктуг болзун деп алгап йорээп, дашкаларны саат чокка чооглаптарын дилеп тур бис!
Аныяктарнын амыдырал-чурталгазы аас кежиктиг, ак оруктуг болзун, аас-кежиктиг болзун, хей-аъды бедик болзун, кежик-чолдуг, чоруу чогунгур, чолу будунгур чолдуг болзун! Курай, Курай!(4раза)
Хундулуг кудалар, чалатырган аалчылар, оолдун, кыстын ада-иези!
Бо хунден эгелээш чаа торелдер болуп, база бо хунден эгелээш эдержип- аргыжып, оорушкуну, мунгаралды денге улежип, хундулежип чоруурун кузеп, ууле-херектеринер будуп, чугаа-соодунар узулбес болзун, деп кузевишаан, хогжумнуг байырны силер бугудеге бараалгадырын чошпээреп корунер.
Ам силерни амданныг аъш-чемче, аяк шайже чалавышаан, бо хун эртирип турар херээвис тыва чоннувустун база бир онза чараш чанчылдарынын бирээзи « келин айтырар» азы кудалар-биле таныжып билчип алыр уттундурбас хуннун чылыг чымчак чараш солун кылдыр эртирип алырывысты кузеп, байырлал езулалывыстын эгезинде, ынакшылдын чараш тоолун ыдып бээрин чопшээреп корунер!
Бодамчалыг дыннавышаан,ооруп хоглеп орар силер!
Читайте также: Сценарий смотра художественной самодеятельности в доме культуры
Шыянам Оон ам чуу боор, эрнин эрези алдын дангынаны чаалап алыр дээш:
Алдан хонук боданып келгеш, айнын чаазы эки хунде дангынанын аалынче
ара-албатызын, торгул-торелин баштап алгаш, кудээлеп чорупкан чувен иргин. Дангынанын аалынга баргаш, ынакшылдын шылгалдаларынга шуглуп унгеш, алдын дангынаны Айзаны чаалап алгаш, ара- албатызын эдертип алгаш, байыр-найырны эгелээр деп турарывыс бо.
А любовь не имеет ни конца ни границ,
Он увидел ее среди тысячи лиц,
Разглядел через горы в туманной мгле,
И нашел свое счастье на сибирской земле!
Два народа ликуйте, ваши дети единой судьбой
Будут жить на свете
Чтить традиции предков и любить свой край
Да здравствует счастье, Курай! Курай!
После танца ведущие супругам вручают Хадаки
Торжественные фанфары выход ведущего. (Приветствие ведущего)
Вед: Эргим хунндулуг чоннум! Ийи чылыы чурек катчып салым-чолун тудуштурарынын болгаш каттыштырарынын аас- кежиктиг байырлыг дойунга, амыдырал-чуртталганын кол айтырыын шиитпирлежип торел-доргул чыглып келгенинге аныяктарывыс сеткилинин ханызындан ооруп турлар.
Обычай древний и прекрасный так прикоснитесь же к нему сейчас!
Желаем вам любви и счастья по жизни вместе добрый час!
2 ТОСТ
Ай-хун адаа чырык черге чуртап чорааш,
Ажы-толдун кежиин коруп амыдыраар.
Ак сут чажып оранынга оргуп тургаш,
Ада-ие оглун, кызын оглеп баштаар.
Поднимем тост за родителей, за ваши добрые дела, за ваши нежные сердца, за то, что вы воспитали и вырастили таких прекрасных, замечательных детей.
Ынчангаш бо ада-иелер дээш дашкаларны долдургаш, шупту туруп келгеш, дашкаларны чооглаптарын дилеп тур бис.
Ажы – толун амыдыралдын делгем оруунче алгап йорээп, каттыштырып турар ада-иелер дээш дашкаларны кодуруптээлинер хундулуг чалатырган аалчылар.
Биеде ада-ие кижи ажы-толду бодарадып чырык чер кырынга чаяган соонда толунун дожек болгаш хылбык дойун эртирер болгай. Оон соонда, кажан оол 8 харлаптарга оон ада-иези аалдар аразынга чоруп оолга келин-кысты коруп эгелээрлер.
Кажан келин-кысты шилип алган соонда, оолдун ада-иези, торел-доргулу уругнун ада-иезинге кыстын холун дилеп моорлап чедерлер. Мынчалдыр-ла шак бо чараш, чаагай чанчыл хевээр артып калган.
Бо хун бистер шупту бо хунну аас – кежиктиг хун кылдыр демдеглеп тур бис.
Чуге дээрге бо хун мында бо кайгамчык чараш оргээде чыглып ийи ангы аймак, торел чон, бот-ботарывыс биле таныжып, келин болур кысты айтырып чаа кудаларывысты хундулеп база бистерни мынчаар чылыг, чымчак хулээп ап турарынар дээш силерге ооруп четтирип тур бис.
Унуш, сиген озуп бышкаш
Урезин бээр, чемижин бээр.
Хеймер (хензиг) оолдар озуп келгеш
Келин кыстар эдертип кээр.
Ийи дагнын бажы чеже-даа чоок болза, дээшпес — ийи кижинин аразы чеже-даа ырак болза ужуражып таныжа бээр.
Шагдан тура улустун улегер чугаазы бар: «Кижи чугаалажып таныжар, аът киштежип таныжар».
Чуге дээрге бистер бо кежээ, бо шакта, ачылыг аныяк ынакшылдын ачызында чыглып келген болганывыста «ынакшыл дашкаларын» кодурбес арга чок. Ынчангаш «ынакшыл дашкаларын» долдургаш, шупту солагай талакы холунар биле чурек тужунга тудуп алгаш, кодуруптээлинер.
3 ТОСТ
Прошу наполнить бокалы своим соседям и себе.
Итак по старой доброй традиции берем наполненные бокалы в левую руку, что ближе к сердцу и ПЬЕМ ЗА ЛЮБОВЬ дорогие друзья!
— В роддоме №2 г. Кызыла, инженер по охране и труда
Читайте также: Театрализованный сценарий ко дню матери в школе
Ак сагыштыг эш-оорунге шынчы, тура-соруктуг бодуун сеткилдиг, турум авазыннын ынак оглу.
Кыс кижи чер-ле чаптанчыг чараш, ада-иезинге оорушкуну соннеп чоруур,ажылчын кежээ, шынчы,ооредилгезинге кызымак борга-ла чурттагазынга кызымак болур.
Ог-буле тудары дээрге харысаалгалыг улуг херек-дир. Ол дээрге салым-чолдун болгаш, сагыш-сеткилдин эвилели, амыдыралдын кадыг-бергезин кады шыдажып эртеринин шынгыы шылгалдазы-дыр. Ол дээрге оруушкуну болгаш, мунгаралды денге улежип, бот-боттарын хундулежири, билчири-дир. Ол дээрге ог-буленин мурнунда хамааты хулээлгезин бедии-биле медереп билири, чараш аажы-чанныг, кижизиг, мозу-шынарлыг, ажыл-ишчи, ак-сеткилдиг ажылдап чурттаары дыр.
Как появилось слово семья
«Погода в доме»
«Бузурелдиг ынакшыл»
Хундулуг кудалар чалаттырган аалчылар! Оолдун кыстын ада-иези биле бо хунден эгелээш чаа торелдер болуп, база бо хунден эгелээш торелдеринер ууле-херек будер-болза, ийи каттап ковей апаар, ууле херек будсун, чугаа-соот узулбес-ле болзун деп кузевишаан база дараазында дашкаларны долдургаш кодуруптеринерни дилеп тур бис.
Бистин Тыва чоннувус шаандан тура кончуг буянныг езу-чурумнуг, чаагай чанчылдарлыг чораан: дой, дожек-дой, Хылбык-дой, шай бузар, келин айтырар, куда-дой — дээш оон даа оске (шай бузарын, эки билир улустан айтырар, шай бузарын кысказы биле чугаалаш) шаанда бистин огбелеривис 12, 13 хар чедерге-ле оглеп-баштап кааптар чораан, оон ангылап кааптарга сайзанактап чоруй-даа баар турган-дижир А оон ада-иези кожа огну типкеш ажыл-агайга, амыдыралга ооредип чораан дижир.
Богун аныяктарнын салым-чолун шиитпирлеп, оларнын келир уеде чурталгазынын айтырыын ийи ангы доргул-торел болук улус шиитпирлеп турар болганывыста бо ийи аныяк кижини уштап-баштап деткиир ужурлуг бис. Оларны кымнар-даа таныштырбаан, олар ийи бот-ботарынга тааржып, ийи боду билчип, тыпчып, алган болганда, олар салым-чолун катыштырып чуртазын деп кузевес аргавыс чок.
Толдер чокта торел-херээ дамчытынмас
Толдер чокта торел чону алгатынмас
Торел чокта тоогу-угу суратынмас
Толдер чокта торээн чурт-даа ээлетинмес.
Хундулуг кудалар!
Ужур ындыг найыр-дойга ужа-тоштун чаглыын сунар Изиг сарыг шайны аартап, ийи толге кежиин соннээр Ынчангаш Тыва чонувустун хундуткелдиг чеми Ужа-тошту кудаларга соннеп тур бис.
Ам, кернин-кыстын эн чоок торел-чонунга тыва ёзу-чурумну ёзугаар ужа-тош, белек — селекти соннеп, чылыг, чымчак состер соглеп, найыр-дойнун чанчылын сагып, улуг огбелеривисти хундулеп ужа-тошту соннээрин чопшээреп корунер.
А сейчас в дань уважения к родителям невесты по тувинским обычаям будет проведена национальная церемония по вручению курдюков, ведь курдюк преподносился самым уважаемым гостям.
Ужа-тош езулалы — каргыраа
Ынчангаш кыстын ада-иезинин шиитпирин, чошпээрилин алыр дээш келген херээнин дугайында сос алыры биле микрофонче Галина Кызылооловна чалап алыылынар!
Келин кыска сырга, билзек белекке бээр болза:
Аалга кирген ковей чонга
Аяк шайы изиг болзун
Идегелдин кенивисти
Имнеп» аарын чошпээренер.
Сегодня у Вас молодые, появились много родственников как с одной, так и другой стороны, но именно сегодня один из самых торжественных и волнительных дней.
Пусть ваша жизнь течет рекою,
В пути не знающей преград
И пусть над Вашей головою лишь три Созвездия горят:
Одно созвездие – Любви, другое – Верности и Счастья,
А третье – просто доброты,
Пусть над семьей они искрятся,
Чтобы исполнились мечты
Хундулуг кудалар богун аныяктарнын салым-чолун шиитпирлеп, оларнын келир уеде чуртталгазынын айтырыын ийи-ангы торгул-торел болук улус шиитпирлеп турар болганывыста бо ийи аныяк кижини чугле уштап баштап деткиир ужурлуг бис. Оларны кымнар-даа таныштырбаан олар ийи бот-боттарынга тааржып ийи боду билчип тыпчып алган болганда, олар салым-чолун каттыштырып чурттазын деп кузевес аргавыс чок.
Читайте также: Сценарий вода живая и мертвая
Кыстын ада-иезин шиитпирин, чопшээрижилгезин алыр дээш келген херээнин, дугайында сос алыры биле микрофонче оолдун талазындан эн-не харысаалгалыг чоок кижилерин чалап тур бис.
Татьяна Эренчиновна
«Элбек боорунарга эдээнерден туттунар дээш кыс дилеп келдим, мээн айтырыымны чиик шиитпирлеп бээрин, чоруумну чогудуп кууседирин диледим, дээн ышкаш состер».
(Дашка кодуртур).
«Ыраажы-Хем»
Чоруум чогузун дээш база каттап дашкадан кодурээлинер. (Белек-селек тыпсыр. Белек-селек тыпсааш дашкалар кодуртур.
Таныжылга, белек-селек соонда ыры «Эх, кудалар!»
Ам келин кыстын талазындан торел-доргулун ужа-тошту кудаларынга соннеп, белек-селек тутсурун, йорээл состер чугаалаар кузелдиг улустарын микрофонче чалап тур бис.
Оюн-сам «Кудашкылар куспактажыр».
1.Сайыр-Аксы (кыстын талазындан аалчылар)
2.Катюша (оолдун талазындан)
Буян кежик доктаазын дээш
Бурганарга чудузунер
Курай! Курай!
Огленишкен аныяктар оорушкулуг чуртазыннар
Хуннун адаа чырык черге кузелдери будуп чорзун!
Курай! Курай!
Хей аъды кезээде бедик чорзун
Амыдыралдын кежиктиг сылдызы кезээде орунарны чырыдып чорзун
Курай! Курай!
20343144
Размер файла: 78 kB Загрузок: 83
КЕЛИН АЙТЫРАРДА ЧУГУЛА САГЫЫР УЖУРЛУГ ЧҮҮЛДЕР
Келин айтырары дээрге ада-өгбелеривистиӊ буянныг чаӊчылы, чаа өг-бүле тудуп, амыдыралын эгелеп турар аныяктарның аас-кежиин болгаш ынакшылын деткип, аъш-чемниӊ дээжизи-биле хүндүлежип, уруг-дарыынга экини күзеп, аралажып, кудалажырыныӊ ёзулалы болур.
Келин айтырарда эрниң талазындан ада-иези, улуг назылыг каш санныг өгбелери чыглып алгаш, кыстың ада-иезиниң чурттап орар оран-савазынга төрелдежир сорулгалыг аалдап кээрлер. Кыстың талазындан база-ла кудаларын чүгле ада-иези болгаш улуг назылыг өгбелери уткуп-хүлээп, чеминиң дээжизин сөңнеп, эптиг-чөптүг аралажып-таныжып, аныяктарның кудазын дүжүрер хүнүн дугуржурлар.
Амгы үеде тыва чон өгбелерниң чаңчылдарны хажыдып, келин айтырган черге ёзу-дүрүм талазы-биле таарымча чок чүүлдерни кылып турар. Ол дээрге келин айтырар ёзулалга хамаарылга чок кыдыындан кижилерни чалаары, барымдаа чок чарыгдалдар үндүрери, хөй санныг ужа-төш салыры, кыстыӊ улузунуӊ тургузуп берген даӊзызы ёзугаар белектерни кижи бүрүзүнге назы-харын барымдаалавайн тутсуру, кудашкыларныӊ чижири. Келин кысты айтырган черге арага-дары кудуп, улуг улустан эгелээш, аныяктарга чедир арагалаары доктаамал чурумчаан. Оон аңгыда «Уруг айтырары» азы «келин кысты дилээри» деп ханы уткалыг чараш ёзулалды амгы үеде «арага кудары» деп адап турары чованчыг.
Хөй арага-дары бо чараш ёзулалдыӊ эчис сорулгазынга таарышпас, харын-даа моондак болур. Бистиӊ өгбелеривис уруг айтырган черге хөй кижи чыгбас чораан. Уругнуӊ эӊ чоок төрелдерин болгаш улуг назылыг өгбелерин чалап алыр турган. Уруг айтырган черге-даа, куда-дойга-даа хөй ужа-төш салбас турган. Ол мал-маганын харамнанганы эвес, а кызыл күш-биле азырап чоруур малын үнелеп, бурун шагдан сагып чорааны кевин-херек чок черге амылыг амытанныӊ тынынга халдавас деп буянныг чаӊчылы-дыр. Ужа-төштү бедик хүндүткелдиӊ демдээ кылдыр көрүп, ону чүгле оолдуӊ, кыстыӊ ада-иезинге база эӊ улуг назылыг өгбезинге кадак-биле кады тутсур чораан. Оолдуӊ талазындан уругнуӊ ада-иезинге кадак биле бир ужаны, төштү, торгу пөс-биле ораап каан калбак